Feest van Eenvoud, introductie

Feest van Eenvoud is een beweging ontstaan uit de mobiele Bakkerij de Eenvoud van kunstenaar Peik Suyling en zijn persoonlijke zoektocht naar eenvoud. Een beweging waarbij tot nu toe vijf bakkerijen en hun respectievelijke kwartiermakers (en een zesde in de maak) bij zijn aangesloten. Allemaal zijn ze op hun eigen manier op zoek naar zowel de persoonlijke betekenis van eenvoud als naar de manier waarop eenvoud en het samen bakken van brood een krachtig ingrediënt kan zijn in sociale innovatie- en veranderingsprocessen.

In deze blog-serie schets ik elke week een portret van een van de bakkers-kwartiermakers, of van een aantal andere mensen die met dit project verbonden zijn, aan de hand van de kwalitatieve interviews die ik in de afgelopen twee maanden met hen afnam. Het doel van deze blogs is om onderling de diverse ontwikkelingen uit wisselen en elkaar en anderen te inspireren. Door de kernthema’s uit de interviews als leidraad te nemen – ontstaansgeschiedenis van de bakkerijen, de betekenis van eenvoud (zowel persoonlijk als in de programmering), wat dit proces van het ontwikkelen van de bakkerij ieder persoonlijk oplevert, de invloed van de plek op het ontstaan en ontwikkelen van de bakkerijen en wat kunst betekent in de bakkerijen – ontstaat er een verbindende lijn tussen de portretten, hoewel het per persoon en interview verschilt in welke mate en manier deze onderwerpen relevant zijn.

Deel 9: Deeg & Planken (Stans van de Geer)

Polderliefde
Van huis uit is ze edelsmid, maar alleen achter zo’n werkbank knutselen verveelde haar al snel. Nu bouwt Stans al een hele tijd speel- en ontmoetplekken in het samenwerkingsverband Omgeefmij, een groep kunstenaars van wie haar voormalige partner Ger de (spullen)baas is en waarin ze nog steeds goed samenwerken. Al veertig jaar woont ze in Hongerige Wolf. Op de dag dat Elvis Presley stierf, verhuisde ze naar het huis waar zij nog steeds woont. Hoewel ze in eerste instantie dacht dat ze niet op het platteland van Groningen zou kunnen aarden, riepen de polder en de zeewind herinneringen op aan de Zaanstreek, waar ze opgroeide en ’s zomers met een roeibootje zo het ruime veld door voer. Ze herinnert zich de kleuren nog van de dag dat ze met een hele groep vrienden in Hongerige Wolf huizen kwamen bezichtigen: geel koolzaad en een door CPN-posters rood gekleurd dorp vanwege de verkiezingstijd. Ze vond een huis en later kocht Ger voor een habbekrats ook nog een grote kippenschuur, waar ze een werkplaats van maakten. Inmiddels is ze de enige van de hele groep die nog in Hongerige Wolf woont, de rest is teruggegaan of vertrokken richting de stad. Maar Stans vindt het een fijne plek.

Een wijde blik verruimt het denken.

Dat was vroeger een slogan van de busmaatschappij die op de achterkant van bussen stond, lacht ze. En het is precies wat haar zo aantrekt in deze plek.

De bakkerij: een nieuw kindje
De eerste paar keer dat Stans Peik ontmoette en Bakkerij De Eenvoud leerde kennen, snapte ze er nog weinig van. Ik dacht gewoon dat hij een bakker was! verontschuldigt ze zich, wanneer ze vertelt hoe ze tijdens het Festival Hongerige Wolf in alle onschuld een bestelling van tachtig broodjes voor het kinderontbijt plaatste bij Peik. Toen Peik later een keer bij haar thuis kwam om te polsen wat ze ervan zou vinden als er ook een bakkerij in Hongerige Wolf zou komen, had ze nog steeds geen goed beeld van wat Peik voor ogen had met de bakkerij. Het leek haar leuk, maar ze was tegelijkertijd sceptisch: Wij zijn helemaal geen buurt, vertelde ze hem. En hoewel er in het begin veel strubbelingen waren rond Bakkerij De Eenvoud Hongerige Wolf en omstreken, had ze in deze periode ook regelmatig een onderonsje met Peik; we gaan bewijzen dat ik het fout had, zeiden ze dan tegen elkaar. Sinds een jaar heeft ze het gevoel dat het wel goed gaat met de bakkerij. De aanloopproblemen waren volgens Stans te wijten aan het feit dat ze geen buurt vormden. We zijn een stelletje individualisten, niet omdat we iets tegen elkaar hebben, maar simpelweg omdat we nooit iets samen doen, vertelt ze. Dat was vroeger wel anders, toen hadden ze een band via de opgroeiende kinderen. Tijdens strenge winters met dikke pakken sneeuw gingen ze met z’n allen naar de dijk om er met plastic zakken vanaf te sleeën. Gers werkplaats, waar zijn zoon en diens vriendje een hele skatebaan timmerden, groeide uit tot een plek waar verjaardagen en buurtfeesten gevierd werden. Toen de kinderen een voor een het dorp uittrokken om te gaan studeren, verwaterde het contact onderling. Totdat Ruth, die zelf opgroeide in Hongerige Wolf, besloot om een festival te organiseren in en met het dorp, om zo haar dertigste verjaardag te vieren. Dat festival opende letterlijk de deuren van de bewoners in Hongerige Wolf en leidde er ook toe dat de bakkerij naar het dorp kwam.

Vroeger hadden we kinderen met elkaar en nu hebben we de bakkerij met elkaar. Dat is nu een beetje ons kindje geworden.

Stans geeft toe dat ze niet zoveel heeft met de bakkerij als zoete inval; dat iedereen maar kan binnenlopen en een praatje kan maken om vervolgens weer weg te gaan. Ik kan ook wel zonder die vluchtige ontmoetingen en inspirerende gesprekken, zegt ze eerlijk. Zij wil iets opbouwen. Zoals ze nu met Peik, Peter en Bart en ook met haar buurtgenoten doet, door samen aan de bakkerij te werken en een plek te maken waar je, als buurt, met elkaar kunt zijn.

Buurttaart
Stans hoopt dat ze als dorp zeggenschap krijgen over het landje waar nu het buurthuis nog staat. Dat dorpshuis wordt naar het aangrenzende dorp Ganzedijk verplaatst. Het is niet alleen een perfecte plek om te klussen aan de verschillende mobiele bakkerijen, het zou ook een mooie standplaats zijn voor Bakkerij De Eenvoud Hongerige Wolf en omstreken. Er zijn al plannen geopperd om van het oude buurthuis een trekkershut te maken waar toeristen kunnen slapen of in de toekomst wellicht een zorgverlener. Ook zijn er ideeën om een gezamenlijke fruit- en groentetuin te maken, en de producten uit de buurttuin te combineren met de zelfgemaakte broden en pizza’s die ze in de bakkerij maken. Dan zit er weer groei in je buurtje, legt Stans uit, als ik vraag waarom zo’n gemeenschappelijke plek wat haar betreft noodzaak is. Het beschikken over een bakkerij en zo’n stukje land, maakt dat je samen dingen kunt ontwikkelen. En het is ook wel een verlengstuk van het buiten wonen in Groningen en met de natuur bezig zijn, voegt ze toe. De een heeft appels, de ander zelfgemaakte honing en daar kun je gebruik van leren maken. De volgende keer dat Janine een appeltaart maakt in de oven van haar bakkerij, kan ze de kant-en-klaar gesneden appeltjes die ik in mijn vriezer heb liggen gebruiken, in plaats van de appels bij een buurtsuper te kopen, oppert Stans. Dan heb je een buurttaart, dat is nóg leuker!

Je moet weten van elkaar wat je hebt en gebruik leren maken van wat je samen hebt.

Dat kunnen we nog veel meer ontwikkelen, vindt Stans. Janine is wat haar betreft net zo goed een buurtbewoonster, evenals Nicolette. Ze wonen misschien wel ergens anders, maar ze maken onderdeel uit van onze buurt, legt ze uit. Dat geldt ook voor de bezoekers van het Festival Hongerige Wolf, als die hier dat weekend zijn, mogen ze ook gebruik maken van wat er is.

Bruggen bouwen
Zelf zo’n plek inrichten is fijn, maar het is ook aardig als anderen ervan mee genieten, vindt Stans. Als je een terrasje maakt aan het water en er bootjes langsvaren, kunnen mensen hier even proeven van de rust. Zoals de twee kajakkers uit Duitsland die afgelopen jaar kwamen langsvaren en een broodje aten op haar steiger. Bescheiden toerisme ziet ze wel zitten, maar deze plek mag best een beetje een geheim blijven, het hoeft geen filevaren te worden.

Ook een bruggetje van de bakkerij naar Het Beleveniscollectief (een samenwerkingsverband waar Omgeefmij bij is aangesloten) ziet ze wel voor zich. Het collectief, waar ze speel- en ontmoetplekken mee inricht, huist nu in een oude school in Hellum, waar vanwege het aardbevingsgevaar geen school meer in gevestigd is. Op verzoek van de gemeente wordt de speelplaats die ze eerder bij de school bouwden opnieuw ingericht, zodat de kinderen uit de buurt daar toch nog gebruik van kunnen maken. Het zou leuk zijn om daar een keer met de bakkerij te gaan staan, suggereert Stans. En ook het voorstel van Thea, om de mensen uit het buurdorp Ganzedijk een keer in de bakkerij uit te nodigen, lijkt haar wel wat; ze laten vooralsnog geen interesse blijken in de bakkerij, maar wie weet verandert dat als ze worden uitgenodigd.

En dan is er natuurlijk nog de verbinding met de lokale geschiedenis van deze plek. Hongerige Wolf en omstreken is een eeuwenoude graanplek, de korenschuur van Nederland. En hoewel er tegenwoordig bijna alleen veevoer verbouwd wordt, zijn er ook mensen bezig om die oude granen weer terug te vinden. Stans vindt de bakkerij en de verschillende molens toch een beetje een verlengde van de graanrepubliek, van die overweldigende cultuur en natuur. Het is wonderlijk dat je in Groningen nog maar één molen hebt waar je zelfgemalen graan kunt kopen, verder is het allemaal Amerikaanse patentbloem, constateert ze. Ze had gedacht dat Bakkerij De Eenvoud Hongerige Wolf en omstreken omarmd zou worden door de graanboeren in deze omgeving, maar die zijn nog nooit komen buurten. Ze zou het interessant vinden om hen eens uit te nodigen in de bakkerij om zo contact te leggen met de mensen die hier al generaties lang onderdeel zijn van de graanrepubliek. Ook het Cittaslow project in Vriescheloo, waar zowel Nicolette als Thea al aan hebben meegewerkt, interesseert Stans. Vroeger deed ze voor Omgeefmij de kinderinspraak op scholen en vond dat ontzettend leuk. Dit scholenproject past daar wel bij; je wilt kinderen toch iets van schoonheid bijbrengen, legt ze uit. Ze mogen de molen bekijken, zelf een broodje bakken en zo leren dat brood niet uit de supermarkt komt, maar dat je dat zelf kunt maken.

Schaven, stempelen en kneden
Dat je dingen zelf kunt maken, vindt ze belangrijk om aan kinderen te leren. Je hebt al die ingewikkelde fabrieksprocessen niet nodig, benadrukt ze. Dat is ook wat eenvoud voor haar betekent. Als je een oven wilt, dan bouw je die toch zelf? Natuurlijk is het tegenstrijdig, geeft ze toe, want die ingewikkelde productieprocessen zijn soms ook nodig, maar je kunt zoiets ingewikkelds terugbrengen tot een stapel planken op je werk of een homp deeg in de bakkerij.

Dat is wel mijn eenvoud, dat je met weinig materiaal net zolang doorwroet tot het prachtig is. Dat is met deeg natuurlijk hetzelfde.

Zoals toen ze samen met Ger in Waalre een kinderspeelplaats bouwde en ze net zolang doorgingen tot er geen plank meer over was. Dat vindt Stans ook eenvoud, als je nog iets kúnt dan doe je dat. Is er een plank over? Dan maken we nog een picknicktafeltje. Iedereen zegt altijd dat ik zoveel kan, zegt ze schouderophalend, maar ik denk dat íedereen dat kan, je moet het gewoon proberen. Soms gaat dat goed en soms niet, maar dat weet je pas als je het gedaan hebt. Het is ook niet allemaal even mooi, net als de gestempelde vloer in de bakkerij; de een vindt het mooi, de ander niet, maar dat is ook een kwestie van smaak, constateert ze nuchter. Het idee van die vloer ontstond toen studenten van de Minerva kunstacademie een week lang in Hongerige Wolf kunst creëerden. Stans bedacht dat ze een tapijt konden ontwerpen en een van de studenten, een meisje met een Pakistaanse achtergrond, tekende eindeloos oosterse patronen op kartonnetjes. Ze hoopte op een gezamenlijk klusweekend waarbij ze die patronen op de vloer van de bakkerij zouden stempelen, maar dat kwam er helaas niet van. Peik moedigde Stans aan om zelf een graanontwerp te maken en het plan door te zetten. Toen is ze gaan tekenen. Samen met Peik sneed ze de sjablonen, die ze uiteindelijk met haar kleindochter op de vloer van de bakkerij heeft aangebracht. Mijn kleindochter wilde zo graag helpen, vertelt ze met een glimlach, dus we hebben geoefend op een plankje en toen zijn we het maar gewoon gaan doen, ook al wist ik niet zeker of zij dit wel kon. Dat is ook eenvoud, verklaart ze, je weet het pas als je het hebt geprobeerd. Ze heeft het altijd fijner gevonden om iets te bezitten wat ze zelf heeft gemaakt: Ik wil iets creëren, of eigenlijk wil ik iets gecreëerd hebben, nuanceert ze. Het is een fijn, voldaan gevoel als je zelf iets gemaakt of gedaan hebt.

In de bakkerij zelf ziet ze die eenvoud niet. Ik vind het eenvoudiger zonder de bakkerij, lacht ze. Het gemak waarmee Peik vraagt om een logeerplek en hetzelfde gemak waarmee zij toestemt, daar ziet ze de eenvoud wel van in. Het idee dat die bakkerij voor iedereen open staat, dat iedereen mee mag doen, vindt ze ingewikkeld. Niet omdat ze ertegen is, ze vindt het juist sympathiek. Ze is alleen bang dat dit soort initiatieven uiteindelijk mislukken. Zelf lukt me dat niet, iedereen toelaten in mijn leven, geeft ze eerlijk toe. Iedereen mág komen in de bakkerij, daar is ze het mee eens, hoewel ze weet dat ze zelf niet met iedereen overweg kan. Maar misschien kunnen die twee ook wel naast elkaar bestaan.

Ik denk ook wel dat dát mijn persoonlijke opdracht is, om nog milder te zijn of te worden.

Open staan voor een ontmoeting of een gesprek, ook als mensen ongenuanceerde dingen roepen over moslims of moskeeën, kun je natuurlijk ook ontwikkelen, overweegt Stans hardop. Het lokt haar ergens wel om in de bakkerij gesprekken aan te gaan over onderwerpen die frictie op kunnen leveren; de vluchtelingenkwestie bijvoorbeeld, of de miscommunicatie tussen mannen en vrouwen, grinnikt ze. Want over brood praten kunnen we tegenwoordig heel goed, maar soms blijven we een beetje hangen in het bespreken van praktische zaken. Het liefst gaat ze echter met kinderen aan de slag in de bakkerij, bekent ze.

Tussen kunst & kids
Dat is waarom het scholenproject in Vriescheloo haar zo aanspreekt. En ook tijdens het jaarlijkse Festival Hongerige Wolf is ze bezig met kinderen. Dan bakken ze broodjes of koekjes in de vorm van wolvenkoppen en maken ze samen kunst in haar tuin. Stans vindt het belangrijk dat kinderen van kleins af aan met mooie dingen in aanraking komen. Veel kinderen zijn niet geschoold en rennen aan allerlei kunstwerken voorbij, merkt ze op. Zij vindt het leuk om ze daarin een beetje de weg te wijzen, hen te laten zien dat er heel veel moois is en dat hun eigen tekening of schilderij óók belangrijk is.

Ik vind het een levensbehoefte, een noodzaak om je ogen de kost te geven.

Haar eigen kleindochter Emma is ook heel geïnteresseerd in kunst. Toen ze in het voorjaar samen in het Kröller-Müller museum schilderijen van Vincent van Gogh bekeken kreeg Emma ongemerkt een heel publiek door haar opmerkzame blik, vertelt Stans trots: “Kijk, die boom heeft dezelfde krullen als de baard van de postbode op een ander schilderij!” Je kunt op heel veel manieren naar kunst kijken en ervan genieten, stelt Stans vast. Het is de kracht van verbeelding dat er altijd weer iemand is die met verf, of wat voor materiaal ook, een nieuwe draai geeft aan iets wat je om je heen waarneemt. Het is belangrijk om jezelf de tijd te gunnen om te kijken en iets nieuws te ontdekken, schoonheid te ontdekken; net zoals wij samen naar die zwaluwnesten bij De Dollard stonden te kijken, dat vind ik ook een vorm van kunst, van creatie, besluit ze.