Feest van Eenvoud, introductie

Feest van Eenvoud is een beweging ontstaan uit de mobiele Bakkerij de Eenvoud van kunstenaar Peik Suyling en zijn persoonlijke zoektocht naar eenvoud. Een beweging waarbij tot nu toe vijf bakkerijen en hun respectievelijke kwartiermakers (en een zesde in de maak) bij zijn aangesloten. Allemaal zijn ze op hun eigen manier op zoek naar zowel de persoonlijke betekenis van eenvoud als naar de manier waarop eenvoud en het samen bakken van brood een krachtig ingrediënt kan zijn in sociale innovatie- en veranderingsprocessen.

In deze blog-serie schets ik elke week een portret van een van de bakkers-kwartiermakers, of van een aantal andere mensen die met dit project verbonden zijn, aan de hand van de kwalitatieve interviews die ik in de afgelopen twee maanden met hen afnam. Het doel van deze blogs is om onderling de diverse ontwikkelingen uit wisselen en elkaar en anderen te inspireren. Door de kernthema’s uit de interviews als leidraad te nemen – ontstaansgeschiedenis van de bakkerijen, de betekenis van eenvoud (zowel persoonlijk als in de programmering), wat dit proces van het ontwikkelen van de bakkerij ieder persoonlijk oplevert, de invloed van de plek op het ontstaan en ontwikkelen van de bakkerijen en wat kunst betekent in de bakkerijen – ontstaat er een verbindende lijn tussen de portretten, hoewel het per persoon en interview verschilt in welke mate en manier deze onderwerpen relevant zijn.

Deel 6: Buurtgevoel & Bodemonderzoek (Thea Gielleit)

Op zoek naar ruimte en verbinding
Thea Gielleit groeide op in de noordoost polder en verhuisde in 1977 met haar man vanuit de stad Groningen naar Finsterwolde. Allebei waren ze onderwijzer. In 1981 kochten ze hun huidige huis in Hongerige Wolf. Ze herkende hier de weidsheid en de ruimte, de prachtige luchten, waarmee ze opgroeide in de polder. Niet alleen waren ze destijds op zoek naar ruimte voor zichzelf, ook voor hun kinderen vonden ze het belangrijk dat ze opgroeiden op een plek waar ze vrij buiten konden spelen. Na haar werk als onderwijzeres heeft ze onder andere een tijd in de verpleging gewerkt met verstandelijk gehandicapten in Sappemeer. Mooi werk, maar tegelijkertijd erg zwaar. Zo zwaar dat ze na vijf jaar besloot om ontslag te nemen, omdat ze dacht het niet langer vol te kunnen houden zonder ziek te worden. Een periode van rust volgde. Maar Thea is geen vrouw die lang stil wil zitten en in haar zoektocht naar nieuw werk kwam ze terecht in een cultuurproject voor de provincie. Daarop volgde een functie binnen de Gemeente Reiderland waar ze drie dagen per week werk verrichtte op het gebied van gezondheid, welzijn, onderwijs en cultuur en de kans kreeg om een culturele raad op te richten, die ze met beide handen aangreep. In 2010 werd ze cultuurambtenaar voor de Gemeente Oldambt (een fusie van de gemeenten Reiderland, Scheemda en Winschoten). In deze functie schreef ze twee cultuurnota’s en realiseerde de beschreven plannen. Zo was ze inhoudelijk betrokken bij het nieuwe cultuurhuis, bij cultuureducatie en mocht een cultuurcoach aanstellen. Amateurkunst, festivals, het toekennen van subsidies en veel gesprekken voeren met kunstenaars, hoorden ook bij haar werk. Ze mocht haar eigen baan uitvinden, vertelt ze en bracht veel mensen met elkaar in contact, mensen waarvan zij dacht dat ze wat aan elkaar konden hebben.

Ik vind het belangrijk dat mensen elkaar weten te vinden. Dat je niet alleen voor jezelf iets doet, maar dat je dat ook naar buiten brengt, elkaar opzoekt en kijkt wat je met elkaar kunt doen.

Bakkerij & Buurtgevoel
In de winter van 2013 ontmoet ze Peik en zijn mobiele Bakkerij De Eenvoud, wanneer hij samen met Sander van der Ham een weekend naar Hongerige Wolf komt om samen met de dorpsbewoners broodjes te bakken. Deze ontmoeting, die tot stand kwam nadat Sander het Festival Hongerige Wolf had bezocht, was door Marieke Potjer van tevoren al van aangekondigd en Thea kon haar nieuwsgierigheid niet bedwingen. In het bewuste weekend liep ze er binnen, zo vanuit haar huis, want de bakkerij stond op het veldje er tegenover. Ze was direct geïnteresseerd in de bakkerij, niet zozeer vanwege het brood bakken op zich, maar als een ontmoetingsplek.

Ik wil heel graag oud worden. Onze kinderen wonen hier niet en er wonen hier toch wel veel mensen op leeftijd. Ik zou het fijn vinden als wij een beetje voor elkaar gaan zorgen, een beetje een buurtgevoel krijgen. En de bakkerij kan daar een heel mooi middel voor zijn.

Het ontstaansproces van hun eigen bakkerij heeft ze niet meer zo precies voor ogen. Wel dat het bestuur van Festival Hongerige Wolf en een aantal enthousiaste bewoners in gesprek gingen over het aanschaffen van een eigen kar, omdat de mobiele bakkerij van Peik alleen voor het Festival gebruikt kon worden. Toen hun eigen kar er uiteindelijk kwam, was het gezamenlijke gevoel in eerste instantie dat de regie bij Peik lag, die voor de aanschaf ervan had gezorgd. Daardoor was Thea een tijdlang niet erg actief. In 2014 klusten ze voor het eerst aan hun kar om er, samen met Peik, een aantal bewoners en andere enthousiastelingen uit de omgeving, een mobiele bakkerij van te maken. En hoewel er in de eerste jaren best veel trammelant was, is er door het samen klussen in de afgelopen jaren langzamerhand een soort gemeenschapsgevoel ontstaan. De onenigheid in de eerste jaren had te maken met dat er nog geen gevoel van eigenaarschap was, maar ook omdat Thea Peik’s plannen te hoog gegrepen vond en niet iedereen het altijd eens was met wat Peik voor ogen had. Ze vertelt er eerlijk over, maar benadrukt dat het hen uiteindelijk dichter bij elkaar heeft gebracht.

Als je in die kar zit, heb je gesprekken met elkaar die je thuis anders voert. Dat heeft te maken met de geborgenheid, de veiligheid van de kar. Je zit dichterbij elkaar, letterlijk.

Wat er precies te hoog gegrepen was, is haar deels alweer ontschoten. Het had te maken met thuisgevoel, herinnert ze zich. Nu is dat heel erg aan de orde, maar drie jaar geleden nog niet. In de loop van de tijd hebben ze meer begrip voor elkaar gekregen, meer leren luisteren naar elkaar in plaats van er gelijk bovenop te springen met een mening. Die neiging heeft ze zelf vaak, geeft ze grif toe. Ze is een vrouw met het hart op de tong, die heeft geleerd om te vragen wat de ander bedoelt, want soms bedoel je hetzelfde, maar zeg je het anders, legt ze uit. De erkenning dat de bakkerij van henzelf is, begint nu te groeien, dat proces kost tijd. Peik zal er wel eens van gebaald hebben dat het hier soms zo waardeloos langzaam gaat, zegt ze ontwapenend.

Voor mij betekent de bakkerij dat ik een aantal mensen in de buurt beter heb leren kennen en dat ik ze weet te vinden als ik ze nodig heb.

De praktische kwestie wie het voortouw neemt is deels weggenomen omdat Nicolette nu kwartiermaker is, maar ook daarin vindt Thea dat ze nog wel een weg te gaan hebben. Net zoals de communicatie naar bewoners van hun dorpen nog verbeterd kan worden. Die lijken hen soms te zien als concurrentie voor het buurthuis, of voelen zich misschien niet welkom genoeg. Thea weet niet of dat per se aan de kerngroep ligt, zij vermoedt dat de lokale geschiedenis ook meespeelt. Een geschiedenis waarin er strijd bestond tussen de herenboeren, die zorgden voor de ontwikkeling van kunst en cultuur middels de rederijkerskamers, en de arbeidersklasse. Dat heeft ervoor gezorgd dat mensen uit de arbeidersklasse kunst en cultuur als elitair zijn gaan beschouwen, iets waar de ‘gewone’ mens geen verstand van heeft, ook al is dat natuurlijk niet zo, merkt ze op. En die klassenverschillen proef je soms nog steeds, misschien ook in hoe anderen naar de bakkerij kijken.

Een eigen wereld: over eenvoud en rust
Met zo weinig mogelijk middelen toch iets moois met elkaar doen, dat is eenvoud voor Thea. De bakkerij is daar een goed voorbeeld van: samen deeg kneden, broodjes bakken, eten en praten, zonder ophef of tierelantijnen. Het is heel puur. Die eenvoud ziet ze ook terug in de manier waarop ze klussen aan de kar; eerst kijken wat voor materiaal er voor handen is, in plaats van direct alles nieuw te kopen. De bakkerij is voor haar een tegenhanger van de snelheid en hoeveelheid informatie die ze om zich heen ziet. Zodra je de kar instapt, ben je weg uit de drukte van de wereld, vertelt ze. Het is mooi om zo’n plek te hebben waarin je je terug kan trekken en even geen nieuws en prikkels aan je hoofd hebt. De mobiele bakkerij is niet alleen een plek om op adem te komen, het bakken zelf, de beweging van het kneden is ook rustgevend. Ze heeft last van artrose en merkt dat het kneden van deeg respijt geeft aan haar soms pijnlijke vingers. Ook bij andere mensen merkt ze dat er een bepaalde rust komt, wanneer ze in de bakkerij zijn. Er hangt een andere sfeer, alsof de tijd stilstaat.

Als je in die kar stapt is het net of je een eigen wereld hebt gecreëerd, hoe druk het buiten ook is als je bijvoorbeeld op een festival staat. Je bent dan dáár en niet meer ergens anders.

De bakkerij heeft haar al veel opgeleverd; de omgang met nieuwe mensen en ook oude vriendschappen hebben zich verdiept. Hoe ga je met elkaar om en kun je samen iets bereiken zonder dat je elkaar in de haren vliegt? Het is een proces wat niet altijd even bewust gaat, maar wat wel zijn vruchten heeft afgeworpen. Ze is geduldiger geworden, constateert ze. Ook wat betreft de programmering houden ze het eenvoudig. Een dichter uitnodigen, een muzikant of verhalen verteller, het hoeft niet ingewikkeld te zijn. En hoewel ze dat nog niet zo met elkaar besproken hebben is het gebruiken van pure, biologisch verantwoorde producten ook iets wat bij eenvoud hoort, wat betreft Thea. Als ze in de toekomst de bakkerij neer mogen zetten op de plek van het buurthuis, maken ze er misschien wel een tuintje bij waar ze zelf fruit en groenten verbouwen.

Een leven lang kunst
Het buurtspel, ontwikkeld door studenten van de Minerva kunstacademie, zou ze graag nog eens spelen met de bewoners van Hongerige Wolf. Vorig jaar zijn ze met Bakkerij De Eenvoud Hongerige Wolf en omstreken naar een naburig dorp gegaan om hen, met behulp van het spel, te helpen met het ontwikkelen van een dorpsvisie. Ze hoopt dat het spel henzelf in de toekomst daar ook bij kan helpen. Thea ziet de bewoners, inclusief zijzelf, ouder worden en denkt dat ze daar als dorp op in kunnen spelen met de bakkerij. Een landelijk programma ‘Leven Lang Kunst’, dat ze kent vanuit haar werk als cultuurambtenaar, zou wat haar betreft een mooie manier zijn om ontmoetingen te organiseren. Het is een programma waarmee je mensen, door middel van kunstzinnige activiteiten levendig en actief kunt houden. Daar zou ze de bakkerij graag voor inzetten. Het sluit ook goed aan bij het zoeken naar eenvoud, vindt ze; je neemt een homp klei en gaat met elkaar boetseren.

Het gaat niet om het resultaat, meer om het lekker bezig zijn en ondertussen met elkaar praten.

Het is een manier om in gesprek te raken, net als het bakken van brood of het spelen van het buurtspel. Net als Nicolette is ze enthousiast over de samenwerking met de studenten van de  kunstacademie, ze ziet ze graag terugkomen. Zo’n jongen die dan al rondfietsend langs de dijk of door de polder verhalen en gedichten schrijft, geïnspireerd op de omgeving, dat is toch prachtig? Jonge mensen brengen nieuwe ideeën met zich mee, die haar eigen verbeelding ook weer aanwakkeren, net zoals tijdens het Festival Hongerige Wolf. Wat kunst precies is, vindt ze lastig te definiëren. Zelf denkt ze bij kunst aan iets tastbaars; een beeld, schilderij of documentaire. Maar de opvatting van kunst is heel erg veranderd, merkt ze op.

Kunst is ook wat ontstaat tussen mensen en in groepen, interactie.

Ze hoopt dat de bakkerij voor deze omgeving een plek wordt waar mensen graag naartoe willen. Of waarvan ze willen dat deze naar hen toekomt, want de bakkerij heeft tenslotte wielen en kan overal naartoe. Thea vertelt dat ze al een aantal keer met de bakkerij op stap zijn geweest en dat het ontzettend leuk is om mensen in hun eigen omgeving te ontmoeten. Maar het concept van Bakkerij De Eenvoud is moeilijk uit te leggen, verklaart ze. Wij zijn er niet om te bakken zodat mensen brood kunnen kopen, het is een middel om iets te doen, dat moet je ervaren. En hoewel iedereen van harte welkom is in de bakkerij, heeft ze geen missie om zoveel mogelijk mensen mee te krijgen. Het is open en vrij, iedereen mag zelf weten of ze mee willen doen. De tijd van evangeliseren is voor haar voorbij, grinnikt ze, dat heeft ze vroeger al genoeg gedaan voor de CPN en de vredesbeweging.

De waarde van geschiedenis
Er bestaan meerdere verhalen over de ontstaansgeschiedenis, maar zelf wijdt ze de oorsprong van de naam aan de rondreizende Hongaren die hier een tijdje zijn neergestreken. Later kwamen hier kunstenaars wonen. Het is een plek van mensen die iets avontuurlijks in zich hebben, vrijdenkend zijn. Ze is ervan overtuigd dat het jaarlijkse Festival Hongerige Wolf, dat sinds 2011 wordt georganiseerd, ervoor heeft gezorgd dat dát gevoel weer terugkwam. Het festival raakt niet alleen de kunstenaarsidentiteit van het dorp, maar maakt ook prachtig gebruik van de omgeving. Met een koptelefoon op luisteren naar muziek of gedichten terwijl je dromerig uitkijkt over het landschap, geeft een gevoel van vrijheid. Dat is óók eenvoud, op de dijk bij de Dollard, die natuur. Daar kun je nog veel meer mee doen, denkt Thea. Ze brengt de Prix de Rome ter sprake, de architectuurprijs is dit jaar uitgeschreven voor kunstenaars die zich moeten laten inspireren door dit gebied: Ganzendijk en Hongerige Wolf. Thea weet dat er contacten zijn gelegd tussen de organisatoren van het festival en de architecten en hoopt dat dit jaar tijdens het festival een presentatie van de inzendingen plaatsvindt. Dat zou een mooie landelijke boost geven aan deze plek waar, volgens haar, door het westen van het land toch een beetje op neergekeken wordt, omdat het zo ‘afgelegen’ ligt. Iets waar ze hartelijk om lacht, ze heeft een dochter die in Amerika woont en weet hoe groot de afstanden daar zijn. Die 2,5 uur naar Amsterdam valt dan wel mee.

Het zou fijn zijn als mensen de schoonheid van ons gebied willen zien!

Het is niet per se nieuw bloed waar ze naar op zoek is, ze hoopt vooral op waardering in plaats van een stigma als krimpgebied waar niets te vinden is. Mensen moeten gewoon komen kijken en zien dat je hier prachtig kunt wandelen en fietsen, verkondigt ze enthousiast. Hoewel ze de vergrijzing in Hongerige Wolf niet ontkent, is het niet zo dat het dorp leegloopt. Ja, de kinderen zijn weggetrokken en daarmee verdween destijds ook het contact dat ze als buren met elkaar hadden. Dat is zowel door het festival als de bakkerij weer ten goede veranderd. Ze heeft zelf ook behoefte om mensen in de buurt te ontmoeten in plaats van steeds verder weg op zoek te gaan naar contact. Verbinding zoeken met je eigen omgeving. Niet alleen met de mensen maar ook met de plek; weten waar je vandaan komt, wat je plek nu is en wat die straks voor je kan betekenen. Om dat te kunnen ontdekken moet je je verdiepen in de geschiedenis van het gebied waar je woont, is Thea’s invalshoek. Waar ze met het Cittaslow project al aansluiten bij de historie van de graanrepubliek, zou ze dat graag ook wel dichterbij willen brengen, in Ganzendijk bij de molen bijvoorbeeld. Maar ook de geschiedenis van het Ambonezen bosje interesseert haar. Het bosje is genoemd naar de laatste bewoners, Ambonezen, die er tijdelijk in het kamp geïnterneerd zaten in de jaren vijftig-zestig, voordat ze in de omliggende dorpen en steden integreerden. Ooit woonden de slikwerkers er, de mensen die de polder ontgonnen. Tijdens de oorlog was het een krijgsgevangenenkamp en na de oorlog hebben er NSB-ers gezeten. De Ambonezen waren de laatste bewoners. Hoewel er al verschillende projecten van kunstenaars rond het bosje zijn geweest, blijft het onderwerp haar boeien. Het besef van historie wil ze voeden, bij zichzelf en bij anderen.

Het besef dat ik onderdeel uitmaak van iets groters, dat ik een klein onderdeeltje ben van deze historie van duizenden, zelfs miljoenen jaren oud.

Toen een aantal jaar geleden de IVN, een natuurvereniging, startte met archeologisch bodemonderzoek in de omgeving, zag ze voor het eerst in haar leven een grondboor waarin de verschillende aardlagen en overblijfselen van eerdere bewoners te zien waren. Het besef dat ze bovenop al deze lagen van geschiedenis woont vindt ze fascinerend. Het wordt tastbaarder en daardoor krijgt de plek nog meer waarde, het verdiept haar verbondenheid met dit gebied.