Feest van Eenvoud, introductie
Feest van Eenvoud is een beweging ontstaan uit de mobiele Bakkerij de Eenvoud van kunstenaar Peik Suyling en zijn persoonlijke zoektocht naar eenvoud. Een beweging waarbij tot nu toe vijf bakkerijen en hun respectievelijke kwartiermakers (en een zesde in de maak) bij zijn aangesloten. Allemaal zijn ze op hun eigen manier op zoek naar zowel de persoonlijke betekenis van eenvoud als naar de manier waarop eenvoud en het samen bakken van brood een krachtig ingrediënt kan zijn in sociale innovatie- en veranderingsprocessen.

In deze blog-serie schets ik elke week een portret van een van de bakkers-kwartiermakers, of van een aantal andere mensen die met dit project verbonden zijn, aan de hand van de interviews die ik in de afgelopen twee maanden met hen afnam. Het doel van deze blogs is om onderling de diverse ontwikkelingen uit wisselen en elkaar en anderen te inspireren. Door de kernthema’s uit de interviews als leidraad te nemen – ontstaansgeschiedenis van de bakkerijen, de betekenis van eenvoud (zowel persoonlijk als in de programmering), wat dit proces van het ontwikkelen van de bakkerij ieder persoonlijk oplevert, de invloed van de plek op het ontstaan en ontwikkelen van de bakkerijen en wat kunst betekent in de bakkerijen – ontstaat er een verbindende lijn tussen de portretten, hoewel het per persoon en interview verschilt in welke mate en manier deze onderwerpen relevant zijn.

Deel 3: Ontdekkingsreis (Janine Moes)

Van bungalowpark naar bewonersinitiatief 2.0
Janine Moes, bakker en kwartiermaker van Bakkerij de Eenvoud Noorderster in Groningen, heeft een diverse achtergrond. Haar werkende leven start ze in de toeristische industrie, waar ze op een groot bungalowpark de hele receptie bestiert; de uiteenlopende taken en verantwoordelijkheden bevallen haar goed, een fijne combinatie van denken en doen. Dat ze houdt van verscheidenheid blijkt des te meer wanneer ze vertelt dat ze later een natuurgidsencursus volgde, Wad-excursies gaf op Ameland en vervolgens al deze werkzaamheden combineerde door op een bungalowpark de natuureducatie op poten te zetten. Hoewel ze genoot van al deze activiteiten, wilde ze graag door studeren en volgde de studie Milieukunde waarbinnen ze de richting Mens & Ruimte koos en zich bezighield met plattelandsvernieuwing en procesmanagement; wat gebeurt er eigenlijk wanneer er allerlei veranderingen in de nabije wereld rond mensen plaatsvinden. Na het afronden van deze studie werkt ze o.a. bij een organisatie in Friesland die de belangen van dorpshuizen en dorpsbelangen behartigt en werkt mee aan het inventariseren en plaatsen van duurzame dorpsinitiatieven op internetplatform Netwerk Duurzame Dorpen. De energie die in deze initiatieven zit enthousiasmeert Janine zo dat ze niet langer een adviserende rol wil vervullen, maar voor een dergelijk initiatief aan het werk wil.

Ik denk dat als je zelf meer een middel bent in een dorpsinitiatief of in een dorp, dan kom je weer in gesprek met mensen en dan doet datgene wat jij doet er meteen ook toe. 

Wanneer ze voor dit werk bij een bijeenkomst Anne Hilderink, een van de initiatiefnemers van Stichting SintJan, hoort spreken over het gedachtegoed van Sint Jan dat ze als Stichting verwezenlijken, spreekt haar dit zo aan dat ze aangeeft voor hen wat te willen betekenen.

SintJan
Het holistische gedachtegoed van SintJan spreekt Janine aan. Door verschillende behoeftes van mensen in de omliggende dorpen te bundelen en koppelen aan beschikbaar vastgoed, hernieuwde invulling aan die plekken te geven en geldstromen anders in te zetten, kun je van een gebied wat schijnbaar krimpt weer een krachtige leefomgeving maken.

Het gedachtegoed van Sint Jan is dat je je kunt blijven ontwikkelen, of je nou nul of honderd bent, met aandacht voor elkaar, met aandacht voor de plek en met inspiratie vanuit die plek.

Een geslaagde manier van ontwikkelen in een gebied dat steeds meer faciliteiten zag verdwijnen. Als de overheid zegt ‘dit gebied krimpt’ en haar beleid hierop aanpast, handelen economische partners hier vaak ook naar. Het is een soort selffulfilling prophecy, constateert Janine. Daarnaast speelde lokaal de behoefte om na te denken over een nieuwe dorpsvisie. Mede naar aanleiding van deze omstandigheden kwam een groep mensen in en rond Kloosterburen bij elkaar om te praten over wat er nodig was op deze plek. Daaruit ontstond een burgerinitiatief en dorpsvernieuwingsplan. Om nieuwe geldstromen aan te kunnen boren werd Stichting SintJan opgericht. Ze wilden een plek creëren waar ook mensen met een beperking zouden kunnen wonen en leven in de veilige omgeving van een dorp. Op dat moment was al duidelijk dat de zorggroep die het bejaardenhuis in Kloosterburen in bezit had, er vanaf wilde. Een van de eerste zaken die de Stichting opzette, was een dagbesteding voor een groep verstandelijk beperkten. Een atelier met o.a. houtbewerking en dierverzorging, waar ze aan het werk konden in het tempo en met de hoeveelheid werk dat bij hen past.

Het plan om het bejaardenhuis te kopen en te exploiteren is uiteindelijk gelukt. Om de aankoop van het bejaardenhuis te realiseren is de Coöperatie Klooster & Buren opgericht. Het vastgoed zelf – het bejaardenhuis, de kerk en de tuin – zit in Stichting SintJan, waar ook het gedachtegoed begonnen is. De leden van de Coöperatie, inmiddels zo’n 300, exploiteren het bejaardenhuis dat nu ruim een jaar in bezit is van de Stichting. Met behulp van een grote groep vrijwilligers, zowel leden van de coöperatie als gebruikers, worden het bejaardenhuis, de kerk en de tuin opgeknapt en onderhouden. Het bejaardenhuis is inmiddels een generatiehuis; zowel mensen met als zonder speciale zorgbehoefte wonen hier samen. Ook zijn er een kinderdagverblijf en een kleine bibliotheek in ondergebracht.

Voor de kloostertuin, die officieel door de Gemeente werd onderhouden, maar waar geen geld meer voor was, werd een plan geschreven om deze in ere te herstellen. Met het geld dat de Stichting daar voor kreeg hebben ze een groentetuin en boomgaard aangelegd, net als in de tijd dat de Norbertijnen monniken het kloostercomplex beheerden. Janine noemt ze een eigengereid volkje, dat mag ook wel als je hier langs de Kwelderdijk gaat wonen, grinnikt ze. Ze vertelt dat deze monniken destijds een fundering hebben gelegd voor de hele regio, niet alleen qua rechtssysteem, infrastructuur, kunst en cultuur, maar ook wat betreft de ontginning van het land. Het gedachtegoed van Stichting SintJan is mede geïnspireerd op de manier waarop de monniken destijds dit kloosterterrein beheerden en verbindingen legden met de omgeving. De groenten die nu weer verbouwd worden in de oude kloostertuin, waar Janine moestuin lessen aan schoolkinderen geeft, worden door de kok in het bejaardenhuis tot maaltijden verwerkt. Door nieuwe verbindingen te leggen, ontstaat er zo een heel andere kringloop in een dorp en dat spreekt haar aan. Ze geeft nu voor het derde jaar moestuin lessen. Haar intrinsieke drive is dat de kinderen leren dat je bloemen kunt eten, zelf een wortel kunt kweken die er net zo uit ziet als in de supermarkt én dat ze met deze lessen letterlijk en figuurlijk zaadjes zaait.

Een eerdere ontmoeting schiet wortel
In 2015 tijdens de Groninger Dorpendag is Janine aanwezig bij een workshop van Bakkerij de Eenvoud Hongerige Wolf e.o. Ze is geraakt door de energie waarmee de dorpsbewoners vertellen over hun mobiele bakkerij. Daar ontmoet ze ook Peik, die ze later weer tegenkomt tijdens een festival rond het Lauwersmeergebied. Tijdens een spontaan georganiseerd ontbijt in Peik’s Bakkerij De Eenvoud ontdekt ze de charme van de mobiele bakkerij: het samen broodjes bakken, allerlei mensen die spontaan binnen komen lopen en een praatje aanknopen.

Het is vrijheid en dat vind ik heel fijn! En ook wel eenvoud, om op een hele pure manier dat brood te bakken. Dat past bij dat ik het leuk vind om mensen iets te laten zien wat ze zelf niet meer zien.

Het idee dat je met een bakkerij op reis zou kunnen gaan, dat je samen in een knusse wagen zit, die tegelijkertijd heel open en toegankelijk is en die overal kan staan, geeft haar een gevoel van vrijheid. Pas later realiseert ze zich dat de eenvoud van het brood bakken past bij wat ze zelf ook al doet met de moestuin lessen of als ze mensen rondleidt op de Kwelder; mensen iets laten zien wat ze zelf niet (meer) zien. En dat, zegt ze, kan eigenlijk ook heel mooi met het bakken van brood en de gesprekken die je dan voert.

Als ze later in Kloosterburen terecht komt en hieraan terugdenkt, lijkt een bakkerij op deze plek haar ook wel een leuk idee. Samen met een aantal mensen uit Kloosterburen, waaronder Anne Hilderink, bezoekt ze Peik en Bakkerij De Eenvoud in Amsterdam en dat klikt. Uiteindelijk wordt besloten dat niet de Coöperatie, maar Peik een wagen koopt die geschikt is voor een nieuwe mobiele bakkerij, waarbij Janine de kwartiermaker en bakker wordt. Het thema eenvoud en het gedachtegoed van SintJan sluiten mooi op elkaar aan. In samenwerking met de Stichting en Coöperatie, is Janine van plan om met haar bakkerij, in de vijf omliggende dorpen, in gesprek te gaan over eenvoud en noaberschap. Daarna gaat haar liftend bestaan, los van de Coöperatie, van dorp naar dorp door de hele provincie om zo een netwerk van eenvoud en noaberschap te ontdekken en delen.

Noaberschap herontdekken
Voor Janine, die opgegroeid is in Drenthe, is het heel normaal om elkaar te helpen. Als noaber (buur) in een deels agrarische familie en omgeving was dat een vanzelfsprekende omgangsvorm.

Vroeger moest je keihard werken om brood op de plank te krijgen. Als je met z’n allen zo’n klus klaart verbindt en verbroedert dat.

Waar vroeger hele gezinnen mee het land op gingen om een boer te helpen hooien, inclusief picknickmand en thermoskan, worden er tegenwoordig vaak bedrijven ingehuurd omdat de landerijen zo groot zijn. Het heeft iets heel moois, vindt ze, om elkaar te helpen. En hoewel dat harde werken vroeger echt niet altijd leuk en gemakkelijk was, verbroedert het ook, het werkt als een soort smeerolie. Nu wil ze, met haar mobiele bakkerij, het noaberschap waarmee ze is opgegroeid herontdekken. Ze is benieuwd naar de ervaringen van andere mensen, wat betekent het voor hen? Het is een manier van omgaan met elkaar die soms lijkt te botsen met de verhalen rond ‘import’ die ze vroeger op verjaardagen hoorde; mensen die vanuit de stad naar het Drentse platteland komen, de touwtjes in handen nemen en zo over de bescheiden Drent heen lopen. Ze wil dat beeld ontkrachten door op zoek te gaan naar de nuances waarvan ze overtuigd is dat die er zijn.

Laat andere mensen mij óók maar zien, wat ik zelf misschien niet zie. Als ik met jou op de Kwelder loop laat ik je zien hoe zuurstof gemaakt wordt door algen, want daar zou je misschien zelf overheen lopen, maar er zullen ook nog genoeg dingen zijn die ik niet zie.

Dat ze dit al liftend gaat doen is bijzonder. Niet alleen omdat de bakkerij mobiel is en kán reizen, of omdat het een enorme vrijheid is om te gaan staan waar je wilt, maar door te liften met de bakkerij is Janine afhankelijk van anderen om haar rondreis mogelijk te maken. Los van dat ze met andere mensen gaat praten óver noaberschap, past ze het daarmee toe. Die afhankelijkheid is ook kwetsbaar; gaat het haar lukken om van dorp naar dorp te reizen? Het geeft haar vertrouwen dat mensen in haar omgeving nú al ambassadeur zijn voor haar rondreizende bakkerij.

Ze heeft behoefte om het te gaan doen, het is waar haar hart haar nu naartoe brengt. Ze blijft ondertussen ook gewoon de moestuin lessen en kwelder/natuur excursies geven. Die dynamiek in haar werk heeft ze nodig. Ze vindt het leuk om nieuwe dingen te leren en onderzoeken en geniet ervan dat ze met de bakkerij en de moestuin eenvoud, ontwikkeling en noaberschap in praktijk brengt. Waar ze eerder misschien in de schaduw van mensen bleef staan, omdat dat ook wel veilig is, zet ze hiermee duidelijk eigen stappen en keert zich naar buiten. Een moedige stap voor iemand die niet geneigd is zichzelf op de voorgrond te plaatsen.

Eenvoud is analoog
Het onderzoeken van de betekenis van noaberschap is voor haar gelinkt aan eenvoud. Eenvoud is om dingen te ontrafelen, zegt ze.

In berkenbomen zit soms een berkenkluwen (heksenbezem), allemaal takjes en het lijkt net een vogelnest, maar het is een vorm van woekering. Dat is geen eenvoud.

Ze vindt dat in deze maatschappij veel dingen onnodig ingewikkeld worden gemaakt en gaan woekeren, net als in een berkenkluwen. Door dat weer te uit elkaar te trekken, kun je er beter naar kijken en ook daadwerkelijk problemen oplossen. Zelf leeft ze redelijk eenvoudig, iets wat haar vindingrijk maakt en dicht bij zichzelf houdt: je moet het doen met wat je hebt. Je kunt wel allerlei middelen kopen, een computer bijvoorbeeld, naar een papier en een potlood hebben hetzelfde effect; je maakt iets tweedimensionaal. Hoewel Janine wel een laptop heeft, constateert ze ook dat al die middelen afleiden van echt contact, met jezelf en de ander.

Als wij in de Himalaya zitten met -20, dan kan ik jou nog steeds in de ogen aankijken en dan ben jij jij en ik ik, dat is voor mij eenvoud.

Het gaat uiteindelijk om dat contact. Niet alleen met de ander, maar ook met jezelf, je eigen zintuigen of apparatuur weer te leren gebruiken. Eenvoud is analoog, constateert ze. Dat ze nu ‘broodjesherder’ is – bakker wil ze zichzelf nog niet noemen – bestempelt ze bijna als toeval, het had net zo goed een ander middel kunnen zijn. Maar het past bij wat ze vertelt over het herontdekken van je eigen zintuigen. Want hoewel wij tegenwoordig geen ontdekkingsreizigers meer zijn, omdat alles al in kaart is gebracht, is het maken van een broodje elke keer opnieuw een ontdekkingsreis voor Janine: elke keer reageert het deeg en het gist anders. Het in de vingers krijgen van dat proces, leren van anderen en zelf manieren bedenken om een broodje te vormen, de oven leren stoken, is wat haar intrigeert. Het is een zintuiglijk leren wat ze kent uit de moestuin. Daar mislukt ook van alles en dat is alleen maar lesmateriaal, je moet al die uren en de fouten maken om het te leren.

Een les in leven
Eenvoud is ook de tijd nemen of af en toe niets te doen, om los te laten.

Ik denk dat als ik in die wagen zit en mezelf voor ogen houdt ‘laat andere mensen mij maar zien hoe het is’, dat ik daar veel rustiger kan gaan zitten dan dat ik daar ben om een gesprek aan te gaan of aan te moedigen.

Wat ze zo leuk aan Peik en zijn Bakkerij de Eenvoud vindt is dat, hoewel het zijn bakkerij is, hij heel vrij en uitnodigend is wat mensen daar in doen en geen gesprekken forceert, maar ze laat ontstaan. Ze is nieuwsgierig hoe ze er zelf op gaat reageren als er straks spontaan iemand haar bakkerij binnenkomt met een eigen idee. De bakkerij gaat over delen en dat vindt ze ook belangrijk, maar als je delen doet, is het dan ook nog leuk? Of komen er dan in één keer dingen naar boven die onverwacht zijn en hoe ga je daar mee om? Het proces van het je toe-eigenen van de bakkerij, maar tegelijkertijd open staan voor anderen en hun ideeën raakt een aantal van haar kwetsbaarheden. Dat is spannend, zegt ze, maar ook leuk dat ze dat hiermee kan oefenen of uitproberen. Want dingen gaan toch vaak anders of misschien langzamer dan je ze bedacht hebt. Daarin zacht zijn voor zichzelf, te genieten van de stappen die ze zet en zich realiseren dat ze waarde meebrengt – verbinding, de bakkerij en zichzelf – is misschien nog wel de grootste uitdaging. Het hele proces van de bakkerij is heel primair, je moet het zelf doen  én leren om vanuit je hart naar de buitenwereld te kijken in plaats van via anderen naar jezelf.