Feest van Eenvoud, introductie

Feest van Eenvoud is een beweging ontstaan uit de mobiele Bakkerij de Eenvoud van kunstenaar Peik Suyling en zijn persoonlijke zoektocht naar eenvoud. Een beweging waarbij tot nu toe vijf bakkerijen en hun respectievelijke kwartiermakers (en een zesde in de maak) bij zijn aangesloten. Allemaal zijn ze op hun eigen manier op zoek naar zowel de persoonlijke betekenis van eenvoud als naar de manier waarop eenvoud en het samen bakken van brood een krachtig ingrediënt kan zijn in sociale innovatie- en veranderingsprocessen.

In deze blog-serie schets ik elke week een portret van een van de bakkers-kwartiermakers, of van een aantal andere mensen die met dit project verbonden zijn, aan de hand van de kwalitatieve interviews die ik in de afgelopen twee maanden met hen afnam. Het doel van deze blogs is om onderling de diverse ontwikkelingen uit wisselen en elkaar en anderen te inspireren. Door de kernthema’s uit de interviews als leidraad te nemen – ontstaansgeschiedenis van de bakkerijen, de betekenis van eenvoud (zowel persoonlijk als in de programmering), wat dit proces van het ontwikkelen van de bakkerij ieder persoonlijk oplevert, de invloed van de plek op het ontstaan en ontwikkelen van de bakkerijen en wat kunst betekent in de bakkerijen – ontstaat er een verbindende lijn tussen de portretten, hoewel het per persoon en interview verschilt in welke mate en manier deze onderwerpen relevant zijn.

Deel 10: De Neanderthalergedachte (Steve Elbers)

Tegenbeweging en Transitie
Al tien jaar werkt Steve Elbers bij Stichting DOEN, een stichting die met geld van de drie Goede Doelen Loterijen (de Postcode Loterij, VriendenLoterij en de BankGiro Loterij) duurzame initiatieven op een heel breed terrein ondersteunen. Samen met Yu-Lan van Alphen is hij programmamanager voor met name het BankGiro Loterijfonds, het cultuurprogramma van DOEN. Vanuit dit programma wordt Feest van Eenvoud financieel gesteund en zodoende is Steve betrokken bij dit project. Hij heeft, vanuit Stichting DOEN, al een hele historie met Peik en zijn stichting Young Designers & Industry.

Peik blijft altijd in beweging, vertelt Steve enthousiast. Het is bijzonder om te zien hoe Peik op het moment van de crisis een heel persoonlijke, authentieke zoektocht begon naar zijn eigen wortels, zijn eigen persoonlijke zijn. Deze zoektocht naar wat écht belangrijk is in het leven, naar de kern, en de conclusies die Peik voor zichzelf trekt, een beweging richting eenvoud, de basis, het belang van dialoog en betrokkenheid op elkaar, raakt Steve. Het is een soort tegenbeweging op de grote stromen. Want je zou ook mee kunnen gaan in die grote stromen door je te richten op hoe je je ondernemerschap kunt versterken en zo meegaan in die ratrace, legt hij uit. Maar Peik kiest radicaal voor een andere invalshoek en dat vindt hij interessant. En hoewel Steve objectief moet blijven vanuit zijn rol in Stichting DOEN, is het duidelijk dat hij, naast een professionele, ook een persoonlijke fascinatie heeft voor Bakkerij De Eenvoud. Het onderzoeken van de betekenis van eenvoud door samen met mensen brood te bakken, raakt wat Steve betreft de kern van waar het om draait in het leven en ook in de kunsten, namelijk: welke impact heeft dit op je leven?

Die impact kan groot of klein zijn, maar het belangrijkste is dat kunst moet raken en daarmee de toehoorder of deelnemer veranderen, al is het maar een millimeter.

Kunst reikt je andere denkbeelden aan, verruimt je blik, laat je kritischer naar je omgeving kijken en misschien inclusiever denken, in ieder geval vindt er een verschuiving plaats, concludeert hij. In andere Social Design projecten van Peik, waar Steve via Stichting DOEN bij betrokken was, draaide het ook al om ‘hoe kun je zaken kaderen, voorzien van nieuwe associaties en van daaruit nieuwe betekenissen zoeken?’ Dat gebeurt nu ook in Feest van Eenvoud, stelt Steve vast. Wat er aan schort in deze samenleving is het persoonlijke contact, de tijd nemen om de dialoog aan te gaan en samen te kijken naar waar je naartoe kunt bewegen, wat jouw toekomst een andere invulling kan geven, legt hij uit. En om het belang van eenvoud te koppelen aan het kneden van deeg, het wachten op het rijzen van het deeg en het bakken van brood, is wat hem betreft uniek. Het is een manier om zaken in een nieuw kader te gieten, zonder dat het er te dik bovenop ligt. Door de aanpak die nu is gekozen, maak je het brood bakken betekenisvol en het betekenisvolle maakt je tot brood bakken.

Een initiatief als Feest van Eenvoud opereert met één been binnen de systemen (want je hebt nou eenmaal te maken met de Gemeente of andere instanties) en met één been erbuiten. Door die combinatie kun je meehelpen om bestaande systemen te beïnvloeden. Door de bestaande orde te bevragen, alternatieven te bieden en uiteindelijk, hoe klein ook, zaadjes te planten, daarvan is Steve overtuigd. Door mensen een ervaring te laten ondergaan in het samen brood bakken en met elkaar in gesprek gaan over eenvoud, plant je zo’n zaadje. Het past ook heel goed bij de doelstelling van Stichting DOEN, legt hij uit, omdat de stichting een rol wil spelen in de transitie van de samenleving, een omslag naar duurzaamheid op economisch, ecologisch, sociaal en cultureel vlak. En kunstenaars spelen daarin een cruciale rol. Zij zijn in staat om ons door andere ogen te laten kijken, legt hij uit. En dat is essentieel van kunst, om een verschijnsel in een ander licht te bezien door alternatieve beelden, vergezichten en aanvliegroutes te onderzoeken.

In de bakkerij krijg je de kans om anders te kijken naar zaken in het leven, op een manier die je raakt. Want dat is het natuurlijk, iets kan je intellectueel raken, maar als het je hart raakt, je gevoel, dan beklijft het veel meer.

Ontregeling
Vaak wanneer we denken aan hoe dingen anders zouden kunnen, vergeten we om te denken als de Neanderthaler, verwoordt Steve. Soms liggen antwoorden heel dichtbij onszelf. We zijn eigenlijk heel primitieve wezens, veel primitiever dan we zelf vaak denken.

Door alle technologieën en Social Media zie je steeds meer vervreemding optreden tussen ons als primitieve mens en de samenleving.

Als je geest niet meer helemaal mee kan, is het heel moeilijk om je op tijd van Maastricht naar Texel te verplaatsen, noemt hij als voorbeeld. Er zijn steeds minder persoonlijke contacten tijdens zo’n reis. En je kunt tegenwoordig wel alles op je smartphone nazoeken, maar voor veel mensen is dat ook een barrière. En die barrières zien we steeds meer. Als primitieve wezens zijn we vaak bezig op niveaus waarvan hij zich afvraagt in hoeverre we dat eigenlijk aankunnen. Hij verbaast zich daarom ook niet over de hoeveelheid burn-outs en stress die mensen tegenwoordig plagen. Het zit in de systemen die we hebben ontworpen, waarvan de afstand tot onszelf als eenvoudig, primitief wezen steeds groter wordt.

Hij ziet het ook terug in de regelgeving. Toen zijn een van zijn eigen kinderen psychisch in de knoop raakte, kregen ze als ouders te maken met de regels binnen de jeugdhulpverlening. Zonder in detail te treden legt hij de vinger op de zere plek als hij vertelt dat hij moest constateren dat ze binnen de jeugdhulpverlening verstrikt raakten in regelgeving, in systemen die ver verwijderd waren van datgene waar het nou eigenlijk om draait. Zijn kind is inmiddels volwassen en woont samen in een kleine woning van dertig vierkante meter in Amsterdam Noord. Soms maakt Steve zich zorgen, vertelt hij eerlijk. Over het feit dat iemand die anders is, en ondanks vele talenten moeite heeft om zich te handhaven in deze geordende wereld, nauwelijks toekomstperspectief lijkt te hebben. Maar hij realiseert zich ook dat de keuze voor een levenswijze, die misschien niet leidt tot de grootste carrière, wel een eigen weg is. En dat deze eigen weg, ook al moet je misschien van weinig geld rondkomen, genoeg is. Eigenlijk is dat veel mooier dan dat je steeds meer en meer wilt hebben, concludeert hij. En als je nagaat dat de footprint (de ecologische voetafdruk is de ruimte die nodig is voor onze levensstijl) daarbij nihil is, dan is dat ook nog eens een prachtig voorbeeld van duurzaam leven.

Je beperken tot het wezenlijke
Met een lach in zijn ogen vertelt Steve dat hij, als hij voor een lastige situatie staat, vaak denkt: wat zou de Neanderthaler nu hebben gedaan? Het is een manier om terug te keren naar waar het eigenlijk om draait, naar de essentie. En hoewel hij erg van mooie dingen houdt, zoekt hij ook daarin de eenvoud op.

In der Beschränkung zeigt sich der Meister.

Dat is wat eenvoud voor hem persoonlijk betekent; je beperken tot het wezenlijke. Hij kan erg worden gegrepen door een beeld, een beweging of een idee, maar zoekt dan naar wat het pure van dat idee, die beweging is en wat dat voor hem persoonlijk betekent. Ons huis is verre van leeg, bekent hij. We koesteren herinneringen en hebben allerlei troepjes, maar het gaat wel om de essentie van zo’n steen of beeldje; het moet persoonlijk raken. Een ander mooi voorbeeld dat Steve aanhaalt is de zoektocht van zijn partner in haar werk, waarbij ze aanliep tegen regelgeving binnen het onderwijs. Het gesprek dat ze met elkaar hierover voeren, leidt tot de vraag wat de essentie is van werk en of die essentie ‘geluk’ is. Misschien moeten we de momenten van on-geluk meer koesteren, geluk is zo gehypet, voert Steve aan. Hoe vaak is de primitieve mens nou in opperste staat van geluk? Het meeste wat je doet is een state of being, je bent, niets meer en niets minder. En als je daar over praat kun je samen gelukkiger worden, omdat je je realiseert dat je in je leven, en dus ook in je werk, niet continue hoog hoeft te scoren op geluk, verteld hij.

Je mag ook het on-geluk, een staat van niet gelukkig zijn accepteren. Sterker nog, als je dat koestert wordt je misschien wel veel gelukkiger.

Zo’n gesprek is voor hen een manier om eenvoud invulling te geven in het dagelijks leven en helpt zijn partner om weer nieuwe wegen te zoeken en vinden in haar carrière.

Hoewel die zoektocht naar de essentie er bij Steve altijd al inzat, wordt hij zich er door Bakkerij De Eenvoud en het Feest van Eenvoud meer bewust van, hij kan het beter plaatsen. Hij vindt daar herkenning en realiseert zich dat er veel meer mensen zijn die een andere manier van leven, denken, verbeelden en naar de toekomst kijken hebben. Op een subtiele manier propageert Steve die eenvoud ook op zijn werk, hoewel propageren misschien niet het goede woord is, want Steve is een bescheiden, rustige man. Bij Stichting DOEN zijn mensen op elkaar betrokken, ook als er sores zijn, vertelt hij. En dat biedt ruimte om nog meer te focussen op wat echt belangrijk is, ook voor de stichting. Daar hoort eenvoud – zoeken naar wat de essentie is, wat de belangrijkste waarden zijn – ook bij. Er is ruimte om ter discussie te stellen of de eis aan een initiatief om na drie jaar financieel zelfstandig te zijn wel realistisch is. Het is veel belangrijker om te kijken wat experimenten kunnen opleveren als je het hebt over een verandering ten goede in de samenleving, dan om te eisen dat een initiatief na drie jaar de eigen broek op kan houden, stelt hij vast. Voor zaken die afwijken, voor fundamenteel onderzoek en experiment, is in deze samenleving steeds minder plek, geld en middelen beschikbaar, terwijl vaak wordt vergeten dat kwetsbare, kleine initiatieven een grote impact kunnen hebben.

Een rafelrand
Dat Feest van Eenvoud zich afspeelt aan de rafelranden, aan de zijde die minder wordt gezien en minder wordt gelieerd aan het establishment, vindt Steve charmant. Het is een zijde waarvoor steeds minder plek is. Als je kijkt naar de stad, die wordt steeds netter en dat vind ik af en toe zo jammer! merkt hij op. Amsterdam als stad wordt wat hem betreft te veel ingevuld, terwijl veel verandering juist van buiten de nette gebieden komt, vanaf de rafelranden waar plek is voor het afwijkende. De Buurtwerkplaats is, net als Bakkerij De Eenvoud, ook zo’n rafelrand. Het zijn beide plekken waar je kunt experimenteren, uit het dagelijks leven kunt stappen, uit de hectiek en het dwingende van het nette leven waar alles zo gestructureerd is, wat knellend kan zijn.

De charme van dat soort plekken is dat het nog niet bedacht is, dat er plaats is om met elkaar te experimenteren.

Daar zie je dat het mogelijk is om mensen met heel verschillende achtergronden bij elkaar te brengen; van smid tot Marokkaanse huisvrouw tot psychiater. Ook de rondtrekkende bakkerij in Groningen zoekt die rafelrand op. De bewuste keuze voor één been binnen het systeem en één been erbuiten, maakt dat je meer plaats hebt om met een leger hoofd te kijken naar waar we mee bezig zijn en wat de alternatieven zijn, vindt Steve. Deze samenleving is heel doelmatig, gestratificeerd en daardoor afgeperkt geworden. Op zo’n plek, wat een soort vrijplaats is, is ruimte voor het onverwachte en daar moeten we gebruik van maken. Hij zou het heel mooi vinden als het uiteindelijk een soort beweging van eenvoud wordt die zich als een golf voortbeweegt, wordt terug gekaatst en in allerlei verschillende vormen weer naar boven komt. En hoewel hij er voor wil waken om er al te zware verwachtingen op te plakken, ziet hij nu al impact, hoe klein die misschien soms ook nog is. De bakkerijen hebben de potentie om mensen met verschillende achtergronden samen te brengen en van gedachten te laten wisselen over onderwerpen die hen bezig houden. Steve kan zich goed voorstellen dat Bakkerij De Eenvoud op een gegeven moment de binnenplaats van de Nederlandse Bank binnenrolt om, met de mensen die meereizen, gesprekken aan te gaan met de directie, de top.

Ik vreet een bezem als de directeur van de Nederlandse Bank, die tot zijn nek in allerlei systemen zit, niet af en toe verzucht ‘kon het maar eenvoudiger!’

Wat nu al heel mooi is, is dat je ziet dat die verschillende contexten waar de bakkerijen in opereren een gedeelde waarde hebben en daardoor een sterke verbinding. De context waarin je bent met zo’n bakkerij is voor de helft bepalend, de andere helft bepaal jij als bakker. Dat geeft mogelijkheden en beperkingen, maar juist die verschillende omstandigheden zijn mooi, omdat ze daardoor een verscheidenheid aan uitingen, vormen en gesprekken hebben. Niet alleen de mensen zijn anders, maar ook de issues die spelen. In Amersfoort is de bakkerij ingebed in de structuur van De Armen De Poth. Dat is heel anders dan de bakkerij op de Buurtwerkplaats. Maar wat je wel ziet gebeuren is dat het bestuur, de regenten van De Armen De Poth, anders beginnen te denken en zien dat deze historische plek nieuwe mogelijkheden heeft. En dat is al honderd procent winst, meent Steve.

Als je vanuit de verschillende bakkerijen steeds meer verhalen hebt om te delen en samen uitvindt op welke manieren je die kunt delen om de impact nog verder te vergroten, wordt het gezamenlijk een goed verhaal dat andere mensen ook zal inspireren, daarvan is hij overtuigd. De bakkerij is charmant in al zijn eenvoud, dat heeft te maken met het loslaten van je eigen gejaagde kop, legt Steve uit. Je zit als mens zo vaak in een modus om te presteren en dan is er een plek waar je samen brood bakt, dat is zo’n omslag! Hij denkt dat juist dát heel bevrijdend kan werken voor veel mensen.